အခန်း(၂)။ ကမ္ဘောဒီးယားနိုင်ငံအတွက် နှင့် ကမ္ဘောဒီးယားနိုင်ငံမှသင်ခန်းစာများ

အခန်း(၂)။ ကမ္ဘောဒီးယားနိုင်ငံအတွက် နှင့် ကမ္ဘောဒီးယားနိုင်ငံမှသင်ခန်းစာများ

၁။ နောက်ခံဖြစ်ရပ်နှင့် အကြောင်းအရာများ

ကမ္ဘောဒီးယားနိုင်ငံ၏ ခေတ်သစ်သမိုင်းကြောင်းနှင့် အစုလိုက်အပြုံလိုက်အကြမ်းဖက်မှုများ၏ အခြေခံအကြောင်းအရာ အချက်အလက်များ

ဧပြီလ ၁၇၊ ၁၉၇၅ – ဇန်နဝါရီ ၇၊ ၁၉၇၉ : ခမာနီအစိုးရနှင့် ကမ္ဘောဒီးယားလူမျိုးတုံးသတ်ဖြတ်မှု : ခမာလူမျိုးများ၊ ဗီယက်နမ်လူမျိုးများ ၊ချမ် (မွတ်စလင်) လူမျိုးများ ၊အခြားလူနည်းစုများနှင့် နိုင်ငံခြားသားများကို စနစ်တကျညှင်းပန်းကာနှိပ်စက်သတ်ဖြတ်ခြင်း။

၅ နှစ်ကြာပြည်တွင်းစစ်အပြီး ၁၉၇၅ ခုနှစ်ဧပြီလတွင် ပေါပေါ့ (Pol Pot) ဦးဆောင်သော ခမာနီလှုပ်ရှားမှုသည် ကမ္ဘောဒီးယားနိုင်ငံတွင်အာဏာသိမ်းခဲ့ပြီးဒီမိုကရက်တစ်ကမ်ပူချာဟု လူသိများခေါ်တွင်သော အာဏာရှင်အစိုးရတစ်ရပ်ကိုထူထောင်ခဲ့သည်။ အချိန်တိုအတွင်း ပုဂ္ဂလိကပိုင်ပစ္စည်းများ၊ စျေးများ၊ ယဉ်ကျေးမှုအခင်းအကျင်းများ၊ ပညာရေးနှင့် နိုင်ငံရေးအဖွဲ့အစည်းများကို ဖယ်ထုတ်ဖျက်သိမ်းပြီး မြို့နေပြည်သူလူထုအား ခက်ခဲကြမ်းတမ်းသောအခြေအနေအောက်တွင် စိုက်ပျိုးရေးလုပ်ငန်းကိုလုပ်ကိုင်ခိုင်းစေခဲ့သည်။ လူသတ်အစိုးရသည် ကြီးမားသောလူဦးရေ ပြောင်းရွှေ့မှုများကိုဖြစ်စေခဲ့သည်။ မြို့ပေါ်နေလူတန်းစားများကိုကျေးလက်ဒေသသို့ ရုတ်တရက်ရွှေ့ပြောင်းစေခဲ့သည်။ လူမျိုးတုန်းသတ်ဖြတ်မှု၏ပထမအဆင့်တွင် ခမာနီအစိုးရသည် လူ့အဖွဲ့အစည်းကို ‘သူတို့’ နှင့် ‘ကျွန်ုပ်တို့’ ဟူ၍ ခွဲခြားသတ်မှတ်ခဲ့သည်။ သူတို့သည် မသန့်စင်သော၊ မတူညီကွဲပြားသော၊ တိုင်းတစ်ပါးသားအဖြစ်ပုံဖော်ကာ ပြည်တွင်းပြည်ပရန်သူများအယူအဆကို ဖန်တီးခဲ့ကြပြီး အန်ခါ (အဖွဲ့အစည်း) ကို သစ္စာဖောက်သည်ဟုစွပ်စွဲကာ ခြိမ်းချောက်မှုများပြုလုပ်ခဲ့သည်။ ခမာနီများသည် လူမှုအဖွဲ့အစည်းတွင် သဘောထားကွဲမှုများပြုလုပ်ခဲ့ခြင်းဖြင့် လူအများကြားတွင် စည်းလုံးညီညွတ်မှု အမျိုးမျိုးကို ဖျက်ဆီးခဲ့ပြီး အဆက်မပြတ်ကြောက်ရွံ့မှုနှင့် သံသယအငွေ့အသက်တို့ကို ဖန်တီးခဲ့သည်။

မကြာမီတွင်ကမ္ဘောဒီးယားလူဦးရေ လေးပုံတစ်ပုံ၏လူနှစ်သန်းအထိ အဓမ္မလုပ်အားပေးခိုင်းစေမှု၊ ခေါင်းပုံဖြတ်မှု၊ အစာရေစာငတ်မွတ်ခေါင်းပါးမှုနှင့် လုံခြုံရေးစင်တာ S-21 (ယခုလက်ရှိ တူအိုဆန်လူမျိုးတုန်းသတ်ဖြတ်မှုပြတိုက်) ကဲ့သို့သုတ်သင်ရှင်းလင်းရေးနေရာများတွင် သုတ်သင်ရှင်းလင်းခံခဲ့ရသည်။ ထို့အပြင်သတ်ကွင်းများ (Killing Fields) ဟုလူသိများသော နေရာများတွင်လည်း သုတ်သင်ခံခဲ့ရသည်။

အသေးစိတ်လေ့လာရန်: Chronology of key events.

ဝေဖန်ပိုင်းခြားတွေးခေါ်မှုဆိုင်ရာမေးခွန်းများ

၁ ။ ခမာနီလူမျိုးတုံးသတ်ဖြတ်မှု၏အဓိကအင်္ဂါရပ်များသည် အဘယ်နည်း။
၂ ။ ကမ္ဘောဒီးယားလူမျိုးတုံးသတ်ဖြတ်မှုသည်နိုင်ငံတကာတွင် လုံလောက်စွာလူသိများပြီး အသိအမှတ်ပြုခြင်းခံရပါသလား။

သမိုင်းမှတ်တမ်း : အဓိကအကြောင်းအရာများနှင့် အောက်မေ့ဖွယ်ရာအစိတ်အပိုင်းများ

ကမ္ဘောဒီးယာလူမျိုးတုံးသတ်ဖြတ်မှုအပြီးတွင် ယခင်ဖျက်ဆီးရေးနေရာများ – လုံခြုံရေးစင်တာ S-21 (ယခုလက်ရှိ တူအိုဆန်လူမျိုးတုန်းသတ်ဖြတ်မှုပြတိုက်) နှင့် ချောင်ရပ် (Choeung Ek) ရှိ လူသတ်ကွင်းများသည် အောက်မေ့ဖွယ်ရာမှတ်ဉာဏ်၏အဓိကနေရာများဖြစ်လာခဲ့သည်။ တူအိုဆန် နှင့် ချောင်ရပ်ရှိ သတ်ကွင်းများသည် အဓိကသက်သေများဖြစ်ခဲ့သည်။

သို့သော်လည်း ရစ်သီပန့် (Rithy Panh) ၏ ကိုယ်ရေးကိုယ်တာအတ္ထုပ္ပတ္တိ မှတ်တမ်းတွင် ရေးသည့် လူသတ်ခမာနီအစိုးရ ပပျောက်ရေးသည် ခမာနီအစိုးရ လက်ထပ်တွင် ဆိုးရွားပြင်းထန်သော အခြေအနေများအောက် လူသားများရှင်သန်ရပ်တည်နိုင်ရေးကို အာရုံစိုက်ထားသော်လည်း ကမ္ဘောဒီးယားဒုက္ခသည်များနှင့်ပက်သက်ပြီး တစ်ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ အရေးပါမှုကိုလည်း ပြသနေသည်။ သူ၏ကမ္ဘောဒီးယားလူမျိုးတုံးသတ်ဖြတ်မှုဆိုင်ရာ မှတ်တမ်းရုပ်ရှင်များတွင် S-21: The Khmer Rouge Killing Machine and Rice People တို့ ပါဝင်ပြီး အော်စကာဆုအတွက် စကာတင်ဆုချိတ်သော ပထမဆုံး ကမ္ဘောဒီးယား ဇာတ်ကားဖြစ်ခဲ့သည်။ ဟောလိဝုဒ်မင်းသမီးနှင့် လူ့အခွင့်အရေးလှုပ်ရှားသူ အိန်ဂျလီနာဂျိုလီ၏ Netflix တွင်ပြသသည့် ရုပ်ရှင်ဖြစ်သော First They Killed My Father သည် ခမာနီအစိုးရလက်ထက် အသက်ငါးနှစ်မှ ဆယ်နှစ်ကြားလွတ်မြောက်ခဲ့သည့် လောင်အွန် (Loung Ung) ၏ ထွက်ဆိုချက်ကို အခြေခံထားသည်။ ယင်းဇာတ်ကားသည် ခမာနီများနှင့်လူသတ်အစိုးရ၏ ဇာတ်ကြောင်းကို ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ ပရိသတ်ထံသို့ယူ ဆောင်လာသည်။

အထိမ်းအမှတ်နေရာ၈၀နီးပါးတည်ဆောက်ပြီးဖြစ်သည်။ စုပြုံမြှုပ်နှံထားသည့် သင်္ချိုင်းများနှင့် ရုပ်ကြွင်းပေါင်း ၂၀၀၀၀ ခန့်ကို ထိန်းသိမ်းထားသည်။

ဒုက္ခသည်များမှ အသက်ရှင်သန်ရစ်သူများသည် ပါးစပ်ရာဇဝင်အပြင်ကွဲပြားသော အနုပညာ၊ ကဗျာနှင့် ပြဇာတ်များ၏ ဖျော်ဖြေမှုပုံစံများဖြင့် အတိတ်မှရက်စက်ယုတ်မာမှုအမှတ်တရများကို ရင်ဆိုင်ခဲ့ကြရသည်။

၂၀၁၉ ခုနှစ်၊ ဖနွမ်းပင်၌ နိုင်ငံတကာလူမျိုးတုန်းသတ်ဖြတ်မှုဆိုင်ရာပညာရှင်များအသင်း မှကျင်းပပြုလုပ်သည့် “ပျောက်ဆုံးနေသောပုံရိပ်များ၊ လူမျိုးတုန်းသတ်ဖြတ်မှုအား လေ့လာခြင်းနှင့် တားဆီးခြင်းဆိုင်ရာ ပြန်လည်အောက်မေ့ခြင်း” အခမ်းအနားတွင် NEVER AGAIN ၏ ပူးတွဲတည်ထောင်သူ ရာဖယ်ပန်ကော်ဖ်စကီ (Rafał Pankowski) နှင့် ရစ်သီပန့် (Rithy Panh) အားတွေ့ရပုံ။ (မှီငြမ်း၊ ၊ NEVER AGAIN အသင်းအဖွဲ့)

တူအိုဆန် လူမျိုးတုန်းပြတိုက်ဝင်ပေါက် သည်ဖျက်ဆီးခံရသည့်နေရာဟောင်းနှင့် ခေတ်ပြိုင်ပြတိုက်ဖြစ်ပြီး မြို့တော်ရှုခင်း၏ အစိတ်အပိုင်းတစ်ခုဖြစ်သည်။ ၎င်းသည် ပထဝီဝင်အနေအထား နှင့် သင်္ကေတအရ တစ်ခုတည်းသော ပြတိုက်ဖြစ်သည်။ ခမာနီခေါင်းဆောင်များ၏ ၎င်းတို့အုပ်ချုပ်စဉ်ကာလအတွင်း ကျူးလွန်ခဲ့သော ရာဇဝတ်မှုများကိုစုံစမ်းစစ်ဆေးရန် ကမ္ဘောဒီးယား အစိုးရနှင့် ကုလသမဂ္ဂတို့မှ ကမ္ဘောဒီးယား တရားရုံးများတွင် ထူးကဲတရားရုံးများ (ECCC) သို့မဟုတ် ခမာနီခုံရုံးများကို တည်ထောင်ခဲ့သည်။ (မှီငြမ်း ၊ ဂျင်းစီယန်ကင်၊ တူအိုဆန် လူမျိုးတုန်း သတ်ဖြတ်မှုပြတိုက်)

အကျဉ်းထောင်၏ ကွန်ကရစ် အဆောက်အဦများ၊ အကျဉ်းအခန်းငယ်များ၊ နံရံများ၊ ဂရပ်ဖစ်တီများ၊ သံကုတင်များ၊ ညှဉ်းပန်းနှိပ်စက်မှုများအတွက် အသုံးပြုသည့် စက်ကရိယာများ သည်နှိပ်စက်ညှင်းပန်းမှုနှင့် အရှက်ရမှုများ၊ ပြည်သူများ၏ ဆင်းရဲဒုက္ခများ၊ နှင့် လူမျိုးတုန်းသတ်ဖြတ်မှုများ ဖြစ်ပွါးခဲ့သည့်အခြေအနေများကိုပြသနေပါသည်။ လုံခြုံရေးစင်တာ အက်စ်-၂၁၊ တူအိုဆန်။ (မှီငြမ်း ၊ ဂျင်းစီယန်ကင်၊ တူအိုဆန် လူမျိုးတုန်း သတ်ဖြတ်မှုပြတိုက်)

တူအိုဆန်သည် လူသားမျိုးနွယ်ကိုဆန့်ကျင်သည့် ခမာနီအာဏာရှင်စစ်အုပ်စုမှ ကျူးလွန်သည့် အရက်စက်ဆုံးသော လူမျိုးတုန်းသတ်ဖြတ်မှုများ၏ရက်စက်ယုတ်မာမှုအထောက်အထားများ ကိုပြသသည့် အမှတ်ရစရာနေရာတစ်ခုအဖြစ် သယ်ဆောင်လာခဲ့သည်။ ၂၀၁၅ ခုနှစ်တွင် လုံခြုံရေးစင်တာ အက်စ်-၂၁ (S-21) တွင် ကျဆုံးခဲ့ရသူ များအတွက် အောက်မေ့ဖွယ် အထိမ်းအမှတ် မော်ကွန်းကျောက်တိုင် စိုက်ထူခဲ့သည်။ (မှီငြမ်း ၊ ဂျင်းစီယန်ကင်၊ တူအိုဆန် လူမျိုးတုန်း သတ်ဖြတ်မှုပြတိုက်)

အထက်တွင်ဖော်ပြထားသော NEVER AGAIN ပူးတွဲတည်ထောင်သူ၏ဘေးမှ ချမ်မေ (Chum Mey) သည် S-21 တွင် အကျဉ်းချခံခဲ့ရသော ထောင်ပေါင်းများစွာထဲမှတစ်ဦးဖြစ်ပြီး လွတ်မြောက်လာသူ အနည်းငယ် အတွင်းမှ တစ်ဦးဖြစ်ပါသည်။ ချမ်မေသည် အကျဉ်းချခြင်းမခံရမှီက စက်ပြင်ဆရာတစ်ဦးဖြစ်ပါသည်။ သူသည် ခမာနီများအတွက်အသုံးဝင်ပြီး သူတို့၏ စစ်ကြောရေး‌မေးမြန်းမှုများတွင် အသေးစိတ် အချက်များ မှတ်သားရန် အသုံးပြုသည့် လက်နှိပ်စက်များကို ပြုပြင်ပေးခြင်းဖြင့် လွတ်မြောက်ခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။ တူအိုဆန် Tuol Sleng) ၊ ၂၀၁၈။ (မှီငြမ်း၊ NEVER AGAIN အသင်းအဖွဲ့)

ဂီတမှတစ်ဆင့် ကမ္ဘောဒီးယားလူမျိုးတုံးသတ်ဖြတ်မှု အထိမ်းအမှတ်ကိုအဖိုးတန်သော လုပ်ဆောင်ချက်များဖြင့်စတင်ခဲ့သည်။ ခမာနီတို့သည် ခမာဂီတနှင့် အကတို့၏ ရိုးရာဓလေ့များကို ဖျက်ဆီးရန်ကြိုးပမ်းခဲ့သည်။

ငယ်စဉ်ကလေးဘ၀မှ လူမျိုးတုန်းသတ်ဖြတ်မှုမှလွတ်မြောက်ခဲ့သော အန်ချွန်ပေါ့ (Arn Chorn-Pond) တည်ထောင်ခဲ့သည့်ကမ္ဘောဒီးယားလူနေမှုအနုပညာလက်ရာများမှတစ်ဆင့် အဆိုပါဓလေ့များကို ပြန်လည်ဖန်တီးကာဂုဏ်ပြုခဲ့ကြသည်။ https://www.youtube.com/watch?v=UHd8-zseEaU

အန်ချွန်ပေါ့ နှင့် ခမာနီအစိုးရ (မှီငြမ်း၊: Bostonglobe.com)

အန်ချွန်ပေါ့ (Arn Chorn-Pond) (မှီငြမ်း Wikimedia Commons)

ကတ်ချန်သီ (Kak Channthy) (မှီငြမ်း Julien Poulson, Cambodian Space Project)

ရော့ခ်ဂီတအဖွဲ့ဖြစ်သည့် The Cambodia Space Project သည် ၁၉၆၀ နှင့် ၁၉၇၀ ခုနှစ်များအတွင်း ထွန်းကားခဲ့သော ကမ္ဘောဒီးယားရော့ခ်အန်ရိုးလ် (Rock ‘n’ Roll) နှင့် ပေါ့ပ် (Pop) ဂီတမြင်ကွင်းကို ပြန်လည်အသက်သွင်းကာ ဂုဏ်ပြုရန်ကြိုးပမ်းခဲ့ပြီး ခမာနီလက်ထပ်တွင်ကွယ်လွန်သွားခဲ့သော အဆိုတော် ရိုစ့်ဆယ်ရီဆိုသီယာ (Ros Serey Sothea) ကဲ့သို့သော ပုဂ္ဂိုလ်များ ပါဝင်ခဲ့သည်။The Cambodia Space Project ဦးဆောင်တေးသံရှင် ကတ်ချန်သီ (Kak Channthy) သည် ၂၀၁၈ ခုနှစ်တွင် မတော်တဆမှုတစ်ခု၌ ကွယ်လွန်သွားခဲ့သည်။ သူမ၏အမွေအနှစ်များကိုဆက်လက် ထိန်းသိမ်းထားခဲ့ကြသည်။ The Cambodian Space Project ကိုနားဆင်ရန်:

ကတ်ချန်သီ (Kak Channthy) (မှီငြမ်း Julien Poulson, Cambodian Space Project)

ဒုတိယကမ္ဘာစစ်တွင် ကမ္ဘောဒီးယား၏အခန်းကဏ္ဍသည် အောက်မေ့ဖွယ်ရာ အဖြစ်တည်ရှိပါသလား။ မည်ကဲ့သို့ပုံစံဖြင့် တည်ရှိသနည်း။

ဆယ့်ကိုးရာစုနှောင်းပိုင်းမှ နှစ်ဆယ်ရာစုအလယ်ပိုင်းအထိ ကမ္ဘောဒီးယားသည် ပြင်သစ်တို့၏ ကိုလိုနီပြုခြင်းခံခဲ့ ရသည်။ ဒုတိယကမ္ဘာစစ်အတွင်း ပြင်သစ် ဗစ်ချီ (Vichy) အစိုးရ (နာဇီဂျာမနီလက်အောက်ခံဖြစ်ခဲ့သည်) သည် ကမ္ဘောဒီးယားနှင့် အင်ဒိုချိုင်းနား၏ အခြားဒေသများကို ပြင်သစ်ပိုင်အဖြစ်အမည်ခံကာထိန်းသိမ်းခဲ့သည်။ ဖက်ဆစ်နိုင်ငံရေး လှုပ်ရှားမှုပုံစံကို ပြင်သစ်ကိုလိုနီအာဏာပိုင်များသည်ထိုအချိန်က ကမ္ဘောဒီးယားတွင်စတင်ခဲ့သည်။ ဖက်ဆစ်ဝါဒသည် ခေတ်မီသော အယူဝါဒတစ်ခုအဖြစ်ရှုမြင်သော ကမ္ဘောဒီးယား တက်ကြွလှုပ်ရှားသူများကြားတွင် ထောက်ခံမှုများရရှိခဲ့သည်။ ပြင်သစ်ဘုရင်ခံ ဂျင်းဒီကော့စ် (Jean Decoux) မှဦးဆောင်ကာ ယူဗန် (Yuvan) (ဥရောပပုံစံကိုအခြေပြု၍ ‘ရိုမန်အလေးပြုခြင်း’) ကဲ့သို့သောသင်္ကေတများနှင့်ခမာလူငယ်လှုပ်ရှားမှုကိုဖြစ်ပေါ်စေခဲ့သည်။ကိုလိုနီခေတ်တွင် ဂျူးလူမျိုးများအား ဖယ်ထုတ်ခြင်းမှာ ဆန့်ကျင်ဘက်ဝါဒဖြန့်ခြင်းနှင့်အတူမြို့တော်တွင်းလွှမ်းမိုးနေသော ပြင်သစ်လက်ရာစွန်း၏ ဟောပြောချက်များသည်ပဲ့တင်စေခဲ့သည်။

ပြင်သစ်ကိုလိုနီလက်အောက်ခံပြီးနောက် ဂျပန်တို့သိမ်းပိုက်မှုကြောင့်အောင်မြင်ခဲ့သည့် ပေါ်ပေါက်လာသောအစွန်းရောက် အမျိုးသားရေး လှုပ်ရှားမှုသည် ကြီးထွားရန် အခွင့်အရေးရရှိခဲ့သည်။ ဂျပန်ကိုအားကိုးထောက်ခံသော အစွန်းရောက်များသည် ၎င်းတို့၏ သြဇာကို တဖြည်းဖြည်း ချဲ့ထွင်လာခဲ့ပြီး ၁၉၄၅ ခုနှစ် သြဂုတ်လတွင် အာဏာသိမ်းမှု ပြုလုပ်ခဲ့သည်။ ၎င်းတို့၏အာဏာသည် ပြင်သစ်၏ထိန်းချုပ်မှု ပြန်လည်စတင်သော ၁၉၄၅ အောက်တိုဘာလအထိတည်မြဲခဲ့သည်။ ဤသည်မှာ ဒုတိယကမ္ဘာစစ်၏ နောက်ဆုံးရက်များအတွင်း ဖက်ဆစ်လိုလားသော လှုပ်ရှားမှုတစ်ခု၏ ထူးခြားသောကိစ္စရပ်ဟုဆိုနိုင်ပေသည်။

ဒုတိယကမ္ဘာစစ်ကို ကမ္ဘောဒီးယားတွင် ကျယ်ပြန့်စွာအမှတ်ရခြင်းမရှိပဲ ထိုခေတ်ကာလ၏ အောက်မေ့ဖွယ် အထိမ်းအမှတ်များကိုနိုင်ငံတွင်း၌မတွေ့ရပေ။ ပဋိပက္ခအမှတ်တရအဖြစ် ဥပမာများထဲမှလူသိနည်းသော တစ်ခုကိုခမာဘာသာစကားဖြင့် အန်နီဖရန့် (Anne Frank) ၏ဒိုင်ယာရီကိုထုတ်ဝေခဲ့သည်။

နောက်ပိုင်း ကမ္ဘောဒီးယားတွင် ဒုတိယကမ္ဘာစစ်အမှတ်တရအဖြစ် အခြားသော ကြေကွဲဖွယ်ဖြစ်ရပ်များက လွှမ်းမိုးခဲ့သည်။ ကမ္ဘောဒီးယားပြည်တွင်းစစ်နှင့် ခမာနီလူမျိုးတုံးသတ်ဖြတ်မှုတို့က လွှမ်းမိုးခဲ့သည်။

မည်သို့ပင်ဖြစ်စေ ခမာနီခေါင်းဆောင် ပေါလ်ပေါ့ (Pol Pot) သည်သူ၏မိန့်ခွန်းများနှင့် သီးသန့် ဟောပြောချက်များတွင် အဒေါ့ဖ်ဟစ်တလာ (Adolf Hitler) အပေါ် စွဲလမ်းမှုအနည်းငယ်ရှိကြောင်း ၁၉၈၀ခုနှစ်တွင်ထုတ်ဝေခဲ့သော ဘုရင်နိုရာဒွန်စီဟာနောက်၏အမှတ်တရ (King Norodom Sihanouk’s Memoir) အရသိရသည်။.

ယူဗန်လူငယ်အဖွဲ့အစည်းမှ အဖွဲ့ဝင်များသည် ပြင်သစ်၏ ဗစ်ချီအစိုးရ ထောက်ခံခြင်းများချီတက်ပြုလုပ်ခဲ့သည်။ (ဂျွန်ထူလီ၊ ကမ္ဘောဒီးယား သမိုင်းကြောင်းဇာတ်လမ်းတို၊ အင်ပါယာ မှလွတ်မြောက်ရှင်သန်ခြင်းသို့ (၂၀၀၆)၊ အယ်လန် နှင့် အန်ဝန်) (John Tully, A Short History of Cambodia: From Empire to Survival. (2006). Allen & Unwin)

The Roundabout Statue Celebrating the Overthrow of the Khmer Rouge by Vietnam and To Those Who Are No Longer Here memorial created by French-Cambodian artist Séra. (Credit: Wikimedia Commons)

ဝေဖန်ပိုင်းခြားတွေးခေါ်မှုဆိုင်ရာမေးခွန်း

ပြင်သစ်ကမ္ဘောဒီးယားအနုပညာရှင် ဆေရာ ( Séra ) ဖန်တီးထားသည့် ဤနေရာတွင်မရှိတော့သော သူများအတွက် (To Those Who Are No Longer Here ) နှင့် ဗီယက်နမ်မှ ခမာနီများ ဖြုတ်ချခြင်းကိုဂုဏ်ပြုသည့် အဝိုင်းပုံ ရုပ်တု (Roundabout Statue Celebrating the Overthrow of the Khmer Rouge by Vietnam) ဖြစ်သော အထိမ်းအမှတ်ကျောက်တိုင်များ၏ဓါတ်ပုံများကိုကြည့်ပါ။ ခမာနီများနှင့် ၎င်းတို့၏ ရက်စက်ယုတ်မာမှုများအကြောင်း စုပေါင်းအမှတ်တရ တည်ဆောက်ရာတွင် ဤအထိမ်းအမှတ်များသည် မည်သည့်အခန်းကဏ္ဍမှ ပါဝင်သနည်း။ ပိုမိုလေ့လာရန်၊ To Those Who Are No Longer Here: https://dkmemosis.wordpress.com/2018/04/01/seras-memorial-to-those-who-are-no-longer-here

လူမှုရေး ကွဲပြားမှုများ၏ ရှုထောင့်များ၊ နိုင်ငံ၏ အဓိကလူနည်းစုများ၊ ၁၉၄၅ခုနှစ် နောက်ပိုင်း ဖိနှိပ်မှုများ။

တိုင်းပြည်တွင် လူနည်းစု လူမျိုးများရှိသော်လည်း ကမ္ဘောဒီးယားလူဦးရေ၏ အများစုမှာ ဗုဒ္ဓဘာသာကို ကိုးကွယ်သည့် ခမာလူမျိုးများဖြစ်သည်။ ကမ္ဘောဒီးယားတွင်လူဦးရေအများဆုံး လူနည်းစုလူမျိုးမှာချမ်မွတ်ဆလင်အသိုင်းအဝိုင်းဖြစ်ပြီး တရုတ်လူမျိုးနှင့် ဗီယက်နမ်လူမျိုးစုများအပြင် ခမာကွမ်နှင့် ကူတို့ကဲ့သို့သော တိုင်းရင်းသားလူမျိုးငယ်များ အများအပြားရှိသည်။ ခမာနီအစိုးရလက်ထက်တွင် အထူးသဖြင့် ချမ်မွတ်ဆလင်လူမျိုးများနှင့် ဗီယက်နမ်လူမျိုးများသည် သုတ်သင်ရှင်းလင်းရန် အဓိကပစ်မှတ်ဖြစ်ခဲ့သည်။ ခမာနီခေါင်းဆောင်ဟောင်း ခီဆမ်ဖန် (Khieu Samphan) သည်ကမ္ဘောဒီးယားရှိ ချမ်မွတ်ဆလင်နှင့် ဗီယက်နမ်လူမျိုးတို့ကို လူမျိုးတုံးသတ်ဖြတ်မှုဖြင့်၂၀၁၈ ခုနှစ်တွင် ခမာနီရာဇ၀တ်မှုများအတွက် နိုင်ငံတကာ ရာဇဝတ်မှုဆိုင်ရာခုံရုံးမှစီရင်ချက်ချခဲ့သည်။

ပိုမိုစူးစမ်းလေ့လာရန်: Minorities and indigenous people in Cambodia

Gathering of Muslim men in Cambodia. (Credit: Archive of Sayana Ser)

ကမ္ဘောဒီးယားတွင် ဗလီပေါင်း ၈၈၄ လုံးနှင့် အစ္စလာမ့်ဘာာရေးကျောင်း ၃၁၄ ကျောင်းရှိကြောင်း ကမ္ဘောဒီးယားရှိ သာသနာရေးနှင့် ယဉ်ကျေးမှုဝန်ကြီးဌာန၏ ကိန်းဂဏန်းများအရ သိရှိရသည်။ (မှီငြမ်း၊ Sayana Ser)

ကမ္ဘောဒီးယားနိုင်ငံ ချမ်မွတ်ဆလင်အမျိုးသမီးများ (မှီငြမ်း၊ Sayana Ser)

ဝေဖန်ပိုင်းခြားတွေးခေါ်မှုဆိုင်ရာမေးခွန်းများ

၁ ။ စစ်ပွဲသည် လူနည်းစုလူမျိုးများအပေါ် မည်ကဲ့သို့သက်ရောက်မှုရှိသနည်း။ အထူးသဖြင့် ထိုသူများသည်ထိခိုက်လွယ်ပါသလား။
၂ ။ ပဋိပက္ခဖြစ်ချိန်များအတွင်း လူနည်းစုလူမျိုးများကို ဘယ်လို ကြိုတင်ကာကွယ်မှုများ ပြု
လုပ်မလဲ။

၂။မီးလောင်တိုက်သွင်းခြင်း၊လူမျိုးတုန်းသတ်ဖြတ်မှုကိုငြင်းဆိုခြင်းနှင့်လိမ်လည်ထွက်ဆိုမှုများ ၏တည်ရှိနေသောအမျိုးအစားများ

အကြိမ်ကြိမ်ငြင်းပယ်ကြသူများ

ဟိုလိုကော့စ် ခေါ် မီးလောင်တိုက်သွင်းခြင်းအားငြင်းဆိုများ၏ ဟောပြောချက်ဗျူဟာများသည် ကမ္ဘောဒီးယားလူမျိုးတုံး သတ်ဖြတ်မှုကို ငြင်းဆိုသူများအသုံးပြုသည့်နည်းလမ်းများနှင့် ဆင်တူသည်။ အချို့သောကိစ္စရပ်များတွင် ငြင်းဆိုခြင်း (သို့မဟုတ်) လိမ်လည်ထွက်ဆိုခြင်းများသည် ငြင်းပယ်ကြသူများအဖြစ်ပုံဖော်ခြင်းခံခဲ့ရသည့် တူညီသောသရုပ်ဆောင်များကပင် တွန်းအားပေးမြှင့်တင်ပေးပါသည်။ အဆိုပါဖြစ်စဉ်သည် ကမ္ဘောဒီးယားနှင့်အထူးသဖြင့်ပတ်သက်သည်။

အမှုတွဲ ၀၀၂ ၊ ခီဆမ်ဖန် (Khieu Samphan) ၏ ကနဦး ကြားနာမှု (မှီငြမ်း Wikimedia Commons)

ခီဆမ်ဖန် ၊ကမ္ဘောဒီးယား ခမာနီခေါင်းဆောင် ၊ ၁၉၇၈ (ခရက်ဒစ်၊ ဝီကီမီဒီယာကွန်မန်း) (မှီငြမ်း၊ Wikimedia Commons)

(၁)

ခီဆမ်ဖန် (Khieu Samphan) သည်ခမာနီအစိုးရလက်ထက်တွင် အမည်ခံနိုင်ငံတော်အကြီးအကဲ ဖြစ်ခဲ့သည်။နောက်ပိုင်းတွင် သူ့ကိုလူသားမျိုးနွယ်အပေါ် ကျူးလွန်သည့် ရာဇ၀တ်မှုများအတွက် ပြစ်ဒဏ်ချမှတ်ခဲ့သည်။ သူ၏ရေးသားချက်များသည် လူမျိုးတုံးသတ်ဖြတ်မှုကို ငြင်းဆိုခြင်း (သို့မဟုတ်) လိမ်လည်ထွက်ဆိုခြင်း၏ ဂန္တဝင်ဥပမာတစ်ခုဖြစ်သည် : စာရေးသူသည် ဉရောပရှိ မီးလောင်တိုက်သွင်း သတ်ဖြတ်ခြင်းကို ငြင်းဆိုခြင်း (သို့မဟုတ်) ကမောက်ကမဖြစ်အောင် လုပ်သူကို ဖော်ပြရာတွင် အလွန်ပုံမှန်ဖြစ်သော အကြောင်းပြချက်များကို အသုံးပြုသည်။ ဆမ်ဖန်သည် မိုက်ကယ် ရှာဖီးယား (Michael Shafir) ကဲ့သို့သောပညာရှင်များမှ သတ်မှတ်ထားသည့် မီးလောင်တိုက်သွင်းခြင်းကိုငြင်းဆိုခြင်း၊ လိမ်လည်ထွက်ဆိုခြင်းမျာ၏ အပြစ်နှင့် ပက်သက်သော ယေဘုယျ ကျသည့်ဗျူဟာများကို ‌ရှောင်လွှဲခဲ့သည်။ ဆမ်ဖန် သည် အဆိုးဆုံးသော ရာဇ၀တ်မှုများနှင့် ရက်စက်ကြမ်းကြုတ်မှုများကို ခမာနီအစိုးရမှ မကျူးလွန်ဘဲ ဗီယက်နမ်စစ်တပ်မှ ကျူးလွန်သည်ဟု ဆိုကာ ပေါပေါ့ (Pol Pot) နှင့် ဗီယက်နမ်နိုင်ငံတို့ကဲ့သို့အခြားသော ပုဂ္ဂိုလ်များတွင် အပြစ်ရှိကြောင်း ဖော်ပြရန်ကြိုးပမ်းခဲ့သည်။ ဤကဲ့သို့အပြစ်တင်ခြင်းမျိုးသည် ဉရောပရှိ မီးလောင်တိုက်သွင်း သတ်ဖြတ်ခြင်းကို ငြင်းဆိုသူများနှင့် လိမ်လည်ထွက်ဆိုသူများ၏ ကြီးမားသော လက္ခဏာရပ်များဖြစ်ပေသည်။

(၂)

ခီဆမ်ဖန်၏ပြင်သစ်ရှေ့နေ ယာ့ခ်ဗက်ခ် (Jacques Verges) ထိုင်းနွယ်ဖွား Jacques Verges သည် ရာဇ၀တ်ကောင်များနှင့် အာဏာရှင်များကဲ့သို့ ပြဿနာရှိသော ပုဂ္ဂိုလ်များစွာကို အကာအကွယ်ပေးခဲ့သည်။ ခမာနီခေါင်းဆောင်များကိုကိုယ်စားပြုသည့်အပြင်၊ပြင်သစ်ဂျူးများကိုသုတ်သင်ရှင်းလင်းရေးတွင် သူ၏အခန်းကဏ္ဍကြောင့်အဆုံးသတ်တွင် ၁၉၈၀ခုနှစ်များအတွင်း ဖမ်းဆီးခံရကာ ထောင်ဒဏ်ချမှတ် ခံခဲ့ရသည့် နာမည်ဆိုးဖြင့်ကျော်ကြားသော နာဇီရာဇ၀တ်ကောင် ခလောက်စ် ဘာဘီ (Klaus Barbie) ကိုလည်း ကာကွယ်ပြောဆိုခဲ့သည်။ ခမာနီခေါင်းဆောင်များကို ခုခံကာကွယ်သည့် လုပ်ငန်းစဉ်တွင် Verges သည် လူမျိုးတုံးသတ်ဖြတ်မှုကိုငြင်းဆိုခြင်း (သို့မဟုတ်) အသေးအဖွဲမျှသဘောထားခြင်း (သို့မဟုတ်) အပြစ် လျှော့ချခြင်းမျိုးနှင့်တူညီသော ဆွေးနွေးမှုဗျူဟာများကို အသုံးပြုခဲ့သည်။

နိုဝင်ဘာလ ၂၁ ရက်၊ ၂၀၁၁ ခုနှစ် – အမှုတွဲ၀၀၂ အတွက်အဖွင့်ထွက်ဆိုချက်ပထမနေ့တွင် တွေ့ရသော ခီဆမ်ဖန်၏ နိုင်ငံတကာရှေ့နေ Jacques Verges။ (မှီငြမ်း Wikimedia Commons)

ဂျန်မာဒယ် (မှီငြမ်း၊ ဝီကီမီဒီယာကွန်မန်း) (မှီငြမ်း Wikimedia Commons)

(၃)

ဂျန်မာဒယ်လ် (Jan Myrdal) သည် ဆွီဒင်လူထုခေါင်းဆောင်၊ စာရေးဆရာနှင့် တက်ကြွလှုပ်ရှားသူတစ်ယောက် ဖြစ်သည်။ မာဒယ်လ်သည် ဂျူးများအပေါ် ပြတ်ပြတ်သားသား အာဃာတရှိကြောင်း နှင့်အထူးသဖြင့်အစ္စရေးကို ဆန့်ကျင်ကြောင်းပြသခဲ့သည်။သူသည် ခမာနီအစိုးရကို စိတ်ဝင်စားခဲ့ပြီး ကမ္ဘောဒီးယားရှိရာဇ၀တ်မှုများကို ငြင်းဆိုကာ အစွန်းရောက်ဇီယွန်နစ်ဆန့်ကျင်ရေးပုံစံကို မြှင့်တင်ပြီး အစ္စရေးက၎င်း၏ကိုယ်ကျိုးအတွက် အစုလိုက်အပြုံလိုက် မီးလောင်တိုက်သွင်းခြင်းအား ချဲ့ကားနေသည်ဟုဆိုပြီးနှစ်ပေါင်းများစွာ ပါဝင် ပတ်သက်ခဲ့သည်။

(၄)

အစ်စရေး ရှာမီးယား (Israel Shamir) သည် ရုရှားဂျူးနွယ်ဖွားဖြစ်ပြီး အစ္စရေးနှင့် ဆွီဒင်တို့အပါအဝင် နိုင်ငံအများအပြားတွင် နေထိုင်ခဲ့ပြီး ဆီးမိုက်လူမျိုးများ ဆန့်ကျင်ရေး ခေတ်ပြိုင်လှုပ်ရှားမှု၏ သင်္ကေတတစ်ခုဖြစ်သည်။ ဂျူးများနှင့် အစ္စရေးတို့သည် ၎င်းတို့၏ကိုယ်ပိုင်အကျိုးအတွက် မီးလောင်တိုက်သွင်း ခြင်းအား ချဲ့ကားပြောဆိုသည်ဟုစွပ်စွဲခဲ့သည်။ ခမာနီတို့ လူသားမျိုးနွယ်အပေါ် ကျူးလွန်သည့် ရာဇ၀တ်မှုများသည် မည်သည့်အခါမျှ ဖြစ်ပွားခဲ့ခြင်းမရှိကြောင်း ဆောင်းပါးများ ရေးသားခဲ့သည်။ သူသည် ဒုတိယကမ္ဘာစစ်အတွင်းနှင့် ၁၉၇၀ ခုနှစ်များအတွင်း ကမ္ဘောဒီးယားတွင် လူမျိုးတုံး သတ်ဖြတ်မှုများနှင့် လူ့အခွင့်အရေးချိုးဖောက်မှုများကို ငြင်းဆိုခြင်း သို့မဟုတ် အပြစ်နည်းအောင် လျှော့ချပေးသည့် လူတန်းစားပေါင်းစုံ၏ အဓိကဥပမာဖြစ်သည်။

အစ်စရေး ရှာမီးယား (မှီငြမ်း၊ ဝီကီမီဒီယာကွန်မန်း) (မှီငြမ်း Wikimedia Commons)

နာအွမ်ချုန်စကီ (မှီငြမ်း၊ အော်ဂက်စ်စတို စတာရီးယား၊ ယဉ်ကျေးမှု နှင့် လူမျိုးရေးရာဝန်ကြီးဌာန၊ ဝီကီမီဒီယာကွန်မန်း) Noam Chomsky (မှီငြမ်း၊ Augusto Starita / Ministerio de Cultura de la Nación/Wikimedia Commons)

(၅)

နိုအမ်ချွမ်စကီ (Naom Chomsky) သည် ကျွန်ုပ်တို့ခေတ်၏ အထူးခြားဆုံးသော ပညာတတ်များထဲမှ တစ်ဦးဖြစ်သည်။ သူသည် လူမျိုးတုံးသတ်ဖြတ်မှုအား ငြင်းဆိုသူမဟုတ်ပါ။ သို့သော်၊ အထူးသဖြင့် ၁၉၇၀ ပြည့်နှစ်များနှောင်းပိုင်းတွင် သူပြောခဲ့သော သူ၏ထုတ်ပြန်ချက်အချို့ကို ခမာနီများ၏ ရာဇ၀တ်မှု အနည်းဆုံးဖြစ်အောင် အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်ဆိုနိုင်သည်။ ထိုအချိန်မှစ၍ ၎င်းထုတ်ပြန်ချက် တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းအချို့ကို ပြန်လည်ရုပ်သိမ်းခဲ့သည်။ သို့သော် ကမ္ဘောဒီးယားလူမျိုးတုံးသတ်ဖြတ်မှုနှင့် ပတ်သက်ပြီး ထိုအချိန်အတွင်း ၎င်း၏အခန်းကဏ္ဍသည် ပြဿနာရှိနေဆဲဖြစ်ပြီး ဟိုလိုကော့စ်ထ် (Holocaust) ငြင်းဆိုမှုနှင့်ပတ်သက်သည့် ၎င်း၏ထုတ်ပြန်ချက်အ များအပြားတွင်လည်း ပြဿနာ ရှိနေဆဲဖြစ်သည်။ ချွမ်စကီ (Chomsky) သည်နာဇီဓာတ်ငွေ့ခန်းများ မရှိဟု ငြင်းဆိုသဖြင့် တက္ကသိုလ် သင်ကြားရေး ရာထူးမှ ရပ်စဲခံခဲ့ရသူ ဖြစ်သောပြင်သစ်လူမျိုး ဟိုလိုကော့စ်ထ်ငြင်းဆိုသူ ရောဘတ် ဖိုရစ်စွန် (Robert Faurisson) ရေးသားသော နာမည်ဆိုးဖြင့်ကျော်ကြားသော စာအုပ်တစ်အုပ်၏ နိမိတ်ဖတ်နိဒါန်းကို ရေးသားခဲ့သည်။ချွမ်စကီ (Chomsky) က သူသည် လွတ်လပ်စွာ ပြောဆိုခွင့် အမည်ဖြင့် နိဒါန်း တင်သွင်းခဲ့သည်။လွတ်လပ်စွာ ပြောဆိုခွင့် အမည်ဖြင့် နိဒါန်းကို ကမ်းလှမ်း ခဲ့သည်ဟု ဆိုသည်။ မည်သို့ပင်ဆိုစေကာမူ၊ ဟိုလိုကော့စ်ထ် (Holocaust) ငြင်းဆိုခြင်းနှင့် ပုံပျက်ခြင်း ပုံစံအချို့ကို တရားဝင်ဖြစ်စေရန်၊ လူမျိုးတုံးသတ်ဖြတ်မှုကို ပုံပျက်စေခြင်းအပြင် ကမ္ဘောဒီးယား လူမျိုးတုံးသတ်ဖြတ်မှုပုံစံအချို့ကို တရားဝင်ဖြစ်စေရန်အတွက်၎င်း ပါဝင် လုပ်ဆောင်မှုအတွက် ပြင်းပြင်းထန်ထန်ဝေဖန်ခံခဲ့ရသည်။

ဝေဖန်ပိုင်းခြားတွေးခေါ်မှုဆိုင်ရာမေးခွန်း

၁။ လူမျိုးတုံးသတ်ဖြတ်မှုပုံစံတစ်မျိုးတည်းကို ငြင်းဆိုခြင်းနှင့် ပုံပျက်ခြင်းပုံစံက အခြားပုံစံများဆီသို့ ဦးတည်သွားနိုင်ပါသလား။
၂။ ကမ္ဘာတဝှမ်းတွင် လူမျိုးတုံးသတ်ဖြတ်မှု ငြင်းဆိုခြင်းနှင့် ပုံပျက်ပန်းပျက် ပုံစံအမျိုးမျိုးကြားတွင် မည်သည့်တူညီချက်များ ရှိပါသနည်း။

က‌မ္ဘောဒီးယားအတွက် တန်ပြန်ငြင်းဆိုခြင်းဆိုင်ရာ ဒေသသုံးကိရိယာများ၊ ခမာနီ ပြန်လည်ချေပခြင်းနှင့်တာဝန်ယူခြင်းဆိုင်ရာပြဿနာ

Through a complex process of dealing with the past, Cambodians are able to discuss difficult subjects, such as their own responsibility during the time of the Khmer Rouge regime, as well as the population’s resistance during the genocide.
The resilience of Holocaust survivors can act as a reference and an inspiration to Cambodians in overcoming their own difficult past.
Resistance occurred under the Khmer Rouge, and some refused to stay silent during the atrocities. Read the story of Bophana, a twenty-five-year old woman who wrote forbidden letters in prison, and was executed by the Khmer Rouge.

Watch the Symposium presentations:

‘Globalisation of genocide denial. The case of genocide multideniers’ by Prof. Rafal Pankowski, co-founder, NEVER AGAIN Association, Warsaw, Poland
‘Dealing with the past in Cambodia in the context of genocide distortion’ by Sayana Ser, Peace Institute Cambodia, Phnom Penh, Cambodia.
‘Bophana Center’s work against the denial and distortion of Khmer Rouge atrocities’ by Sopheap Chea, Executive Director at Bophana Audiovisual Resource Center, Phnom Penh, Cambodia.

Watch the Symposium Keynote talk about genocide distortion and denial in Southeast Asia and worldwide by Professor Ben Kiernan, Professor of International and Area Studies, Director of the Genocide Studies Program at Yale University, USA:

ခမာနီတို့က လယ်လုပ်ရန် အားနည်းသူများ သို့မဟုတ် ဖျားနာသူများ သို့မဟုတ် ဆန်စပါး မည်သို့ စိုက်ပျိုးရမည်ကို မသိသောသူများကို မြို့ပြ လူများဖြစ်သည့် အသားဖြူသူ သို့မဟုတ် မျက်မှန်တပ်သူများသည် လူမှုရေးပိုးကောင်များ၊ အရင်းရှင်များ သို့မဟုတ် ရန်သူများဟု သတ်မှတ်ယူဆကြသည်။

ခင်ပွန်းဖြစ်သူ၏ အခြေအနေအား စုံစမ်းမေးမြန်းခြင်းကြောင့် ‌ခမာနီတို့သည် မေရီအား သတ်ရန်ကြိုးစားခဲ့သည်။

“အသတ်ခံရဖို့ ဆွဲခေါ်ခံရတယ်။ ငါ့ခင်ပွန်းအကြောင်းမေးဖို့ကြိုးစားတဲ့အတွက် သေမယ်လို့ထင်ခဲ့ပေမယ့် ခြောက်နှစ်နဲ့ ရှစ်နှစ်သားလေးနှစ်ယောက်က ငိုယိုပြီး ခြေထောက်တွေကို ပွေ့ဖက်ကာ ခမာနီကိုလွှတ်ပေးဖို့ တောင်းဆိုခဲ့တယ်– “ကျေးဇူးပြုပြီး အမေ့ကို လွှတ်လိုက်ပါ။ သူမကိုခေါ်သွားရင် ငါတို့ကို ဘယ်သူမှ စောင့်ရှောက်မှာ မဟုတ်ဘူး၊ ကျေးဇူးပြုပြီး ငါတို့ကို သနားပါ…”

ရိုင်ဖယ်နှင့် သွေးထွက်သည်အထိ ထုရိုက်ပြီး သတိပေးခြင်းခံခဲ့ရသလို ခမာနီ ကေဒါများ သို့မဟုတ် စစ်သားများက သူမအား ဆံပင်မှ ဆွဲကာ တွင်းထဲသို့ပြစ်ချခြင်းခံခဲ့ရသည်။

စစ်အာဏာသိမ်းပြီးနောက် မေရီသည် မိခင်နှင့် မောင်နှမများနှင့် ပြန်လည်ဆုံတွေ့ခဲ့သည်။ မေရီသည် ၎င်း၏ မိခင်မုဆိုးမနှင့်အတူ သားနှစ်ယောက်၊ မောင်တစ်ဦး၊ ညီမ လေးဦး၊ စစ်အစိုးရ၏ သတ်ဖြတ်ခြင်းကြောင့် မိဘများသေဆုံးသွားသော တူမငယ် အပါအဝင်မိသားစု ကိုးဦးအား ပြုစုစောက်ရှောက်ခဲ့ရသည်။မေရီ သည် အဖေထံမှ အမွေဆက်ခံထားသော အရောင်းသမားကုန်သည်တစ်ဦးအဖြစ် အလုပ်ကြိုးစားခဲ့သည်။ သူမသည် ဆေးဖက်ဝင်အပင်များနှင့် တိုင်းရင်းဆေးများအပြင် အဝတ်အထည်များကို အဓိကရောင်းချခဲ့သည်။ သူမသည် ပြည်နယ်များသို့ ခရီးထွက်ကာ တစ်အိမ်မှတစ်အိမ် လမ်းလျှောက်ကာ မိတ်ဆွေများအဖြစ် မိတ်ဆက်ပြီး ညအနည်းငယ်နားခိုရန် ယဉ်ကျေးစွာ တောင်းဆိုခဲ့သည်။ မေရီ (Mary) သည်အခက်အခဲများစွာနှင့် ရုန်းကန်ခဲ့ရသော်လည် သူမချစ်ခင်မြတ်နိုးရသော သူမအားမှီခိုနေသော မိဘမဲ့ ငယ်ရွယ်သော ကလေးများအားအတွက် အသက်မွေးဝမ်းကြောင်းဝင်ငွေရှာပြီး ပြုစုစောင့်ရှောက်ပြီးအရာအားလုံးကိုကျော်ဖြတ်ခဲ့သည်။ သူမ၏သားများနှင့် အငယ်ဆုံးမောင်လေးအား ကျောင်းတက်ကာ ဘွဲ့ရပြီး နိုင်ငံခြားတွင် အဆင့်မြင့်ပညာ ဆက်လက်သင်ယူခဲ့သည်။သူမရဲ့ ကြိုးစားအားထုတ်မှုကြောင့် သူမ၏ မောင်နှမများနှင့် တူမလေးတို့သည် သူတို့၏ ကိုယ်ပိုင် မိသားစုဝင်များရရှိသွားကြသည်။

ယနေ့တွင် မေရီသည် သားကြီး၊ချွေးမ၊ မြေးတို့မိသားစုနှင့်အတူ လွတ်လပ်ပေါ့ပါးစွာ နေထိုင်နေရသော်လည်း တုန်လှုပ်ချောက်ချားဖွယ်ရာ အတိတ်အရိပ်များကြောင့်သူမ၏ ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာနှင့် စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ကျန်းမာရေးမှာ အားနည်းလာကာ သူမ၏ အတိတ်အမှတ်တရများတွင် နစ်မြုပ်နေဆဲဖြစ်သည်။

“ကျွန်မခင်ပွန်းက လူကောင်းတစ်ယောက်ပါ။ သူသည် တရုတ်နွယ်ဖွား ဖြစ်သောကြောင့် ဖြူစင်ပြီး လှပသော အသားအရေရှိသည်။ တစ်ယောက်ကိုတစ်ယောက် ချစ်ခဲ့ကြတယ်။ ဒီနေ့တောင် သူနဲ့ တွေ့တယ်ဆိုပြီး အိပ်မက်မက်တယ်။ သူ့ကိုတွေ့ချင်တယ်။ သူအသက်ရှင်နေသေးရင် သူရုပ်ရည် ဘယ်လိုရှိမလည်းရယ် ငါတို့ဘဝတွေ ဘယ်လိုဖြစ်မလည်းဆိုတာ တွေးကြည့်မိတယ်။”

Bophana. (Credit: Bophana Audiovisual Resource Center)

အမျိုးသမီး ဘိုဖနာရဲ့. (မှီငြမ်း၊: Bophana Audiovisual Resource Center)

ခမာနီလက်အောက်ရှိ လူနည်းစု အမျိုးသမီးများ၏ ခံနိုင်ရည်နှင့် ခုခံမှု ဇာတ်လမ်းများ

ကမ္ဘောဒီးယားတွင် ခမာနီအစိုးရမှ လွတ်မြောက်လာသူ ခုနစ်ဆယ်ရာခိုင်နှုန်းခန့်မှာ အမျိုးသမီးများဖြစ်သည်။ အများစုမှာ မုဆိုးမများဖြစ်သည်။ ၁၉၇၉ ခုနှစ် စစ်အစိုးရ ပြုတ်ကျပြီးကတည်းက လူ့အဖွဲ့အစည်းကို စည်းရုံးပြီး နိုင်ငံတော်ကို ပြန်လည်တည်ဆောက်ရာတွင် အမျိုးသမီးများသည် အဓိကကျသော အခန်းကဏ္ဍမှ ပါဝင်ခဲ့သည်။ ခမာနီတွေနဲ့ ပြည်တွင်းစစ်တွေ အရှိန်ပြင်းလာပြီး စီးပွားရေး ပိတ်ဆို့အရေးယူမှုတွေက ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေး အခွင့်အလမ်းတွေကို ကန့်သတ်လိုက်တဲ့အခါ ဖရိုဖရဲဖြစ်နေသော ၁၉၈၀ နှင့် ၁၉၉၀ ခုနှစ်များအတွင်း ကမ္ဘောဒီးယားရဲ့ စီးပွားရေးကို ပြန်လည်ပုံဖော်ပေးခဲ့ပါတယ်။

ထို့အပြင် အမျိုးသမီးများ၏ မယိမ်းယိုင်သော ကြိုးပမ်းမှုများကြောင့် ကမ္ဘောဒီးယား ယဉ်ကျေးမှု၊ ပညာရေးနှင့် ဓလေ့ထုံးတမ်းများကို နေ့စဉ်လူနေမှုဘဝ၏ လူမှုဖွဲ့စည်းပုံထဲသို့ ပြန်လည်ထည့်သွင်းခဲ့သည်။ ဒီလိုခက်ခဲတဲ့အခြေအနေတွေအောက်မှာ ကမ္ဘောဒီးယားအမျိုးသမီးတွေက အထင်ကြီးလောက်တဲ့ ခွန်အားနဲ့ ခံနိုင်ရည်တွေကို ပြသခဲ့ကြပါတယ်။

အတိတ်ကိုရင်ဆိုင်ခံစားနေရသည့် အသက်ရှင်ကျန်ရစ်သူ ကမ္ဘောဒီးယားအမျိုးသမီး ဖြစ်ရပ်များစွာထဲမှ ခမာနီခေတ်ကာလအတွင်း ဆုံးရှုံးမှုများ၊ ဝေဒနာများနှင့်အတူ ကျန်ရစ်သော သားသမီးများနှင့် ဆွေမျိုးများအတွက် တာဝန်ဝတ္တရားဖြင့် ရှင်သန်ရုန်းကန်ရသော မုဆိုးမအမျိုးသမီး နှစ်ဦး၏ ဇာတ်လမ်းဖြစ်သည်။

ဆမ်မာရီ (Sim Maryyah) သည် မလေး-ဂျာဗားနောက်ခံရှိ ကမ္ဘောဒီးယားမွတ်စလင်အမျိုးသမီးဖြစ်သည်။ သူမသည် ကုန်သည်မိသားစုတွင် မွေးချင်းဆယ်ယောက်တွင် ပထမဆုံးမွေးဖွားသူဖြစ်သည်။ သူမသည် ကမ္ဘောဒီးယား-တရုတ်လူမျိုး လောင်ဆဲ (Long Sae) နှင့် လက်ထပ်ခဲ့သည်။ သူတို့တွင် သားလေးယောက် သမီးတစ်ယောက်ရှိတယ်။

ခမာနီကာလတွင် မေရီယာသည် ဝက်သားစားရန် အတင်းအကြပ်ခိုင်းစေခံရမည်ကို စိုးရိမ်ခြင်းကြောင့်၎င်း၊ အခြားအယူခံများကို စိုးရိမ်သောကြောင့် ဘာသာရေးယုံကြည်ချက် ဆက်လက်ဆုပ်ကိုင်ထားရန် မေရီယာသည် ၎င်း၏အမည်ကို ဆမ်မေရီ(Sem Mary) ဟု ပြောင်းလဲခဲ့ရသည်။ထိုခေတ်ကာလက အခြား အမျိုးသမီးများ ကဲ့သို့ပင်၊ သူမနှစ်သက်သော အနက်ရောင်ဆံပင်ရှည်အား အတိုညှပ်ထားရသည်။ အတိုညှပ်ထားရသည်။သူမ ၏မွေးချင်းများဖြစ်သော အသက် ၁၃နှစ် မှ ၁၈နှစ်ကြား ဆယ်ကျော်သက်အမျိုးသမီးများသည် အိမ်ထောင်သည်များ ဖြစ်ကြောင်းလိမ်လည်ရပြီး ၎င်းတို့ခင်ပွန်းများသည် အခြားတပ်မများသို့ စေလွှတ်ခြင်း ခံရထားကြောင်းလိမ်လည်ရသည်။

ခမာနီတို့သည် ကိုယ်ပိုင်ယုံကြည်ချက်၊ တစ်ဦးတစ်ယောက်၏ ကိုယ်ပိုင်ပစ္စည်းများ သို့မဟုတ် ပိုင်ဆိုင်မှုကို ခွင့်မပြုရန် ငြင်းဆိုခဲ့ပြီး ကလေးများအပါအဝင် အရာအားလုံးသည် အန်ဂေါ်(Angkar) နှင့်သက်ဆိုင်သည်။ ကလေးများသည် သမဝါယမနှင့် လယ်ကွင်းများတွင် တာဝန်ထမ်းဆောင်ရပြီး ရှေ့တန်းစစ်မျက်နှာရှိ စစ်သည်များအား စားနပ်ရိက္ခာများ သယ်ဆောင်ပို့ပေးရသည်။ ၎င်းတို့၏ ရသင့်ရထိုက်သော အခွင့်အရေးအားလုံးကို ဆုံးရှုံးပြီး ၎င်းတို့၏ မိဘများနှင့် ကွဲကွာခဲ့သည်။

မေရီ၏ဖခင်သည် ခမာနီကာလတွင် ဆေးကုသမှုမခံယူရဘဲ နာမကျန်းဖြစ်ပြီး သေဆုံးသွားခဲ့သည်။ သူမသည် အာဟာရချို့တဲ့မှုနှင့် ဖျားနာမှုများကြောင့် သားနှစ်ယောက်နှင့် သမီးတစ်ဦး ဆုံးရှုံးခဲ့ရသည်။

ခမာနီတွေက လောင်ဆဲ (Long Sae) ကို စပါးစိုက်ခင်းများနှင့်အတူ ဆည်ဆောက်ခြင်း၊ ရေသွင်းစနစ်များတွင် လိုတာထက်ပိုမိုခိုင်းစေခဲ့သည့်အတွက် လုပ်ကိုင်နိုင်စွမ်းကျဆင်းလာသောကြောင့် ကန်းဒယ်ခရိုင်ရှိ တွင်းတစ်ခုအနီးတွင် ကွပ်မျက်ခြင်းခံခဲ့ရသည်။

ခမာနီအစိုးရလက်ထက်တွင် ကမ္ဘောဒီးယား လူမျိုးများသည် အတိတ်ကို ကိုင်တွယ်ဖြေရှင်းရာတွင် ရှုပ်ထွေးသော လုပ်ငန်းစဉ်များမှတဆင့် ၎င်းတို့၏ကိုယ်ပိုင်တာဝန်၊ လူမျိုးတုံးသတ်ဖြတ်မှုအတွင်း လူထု၏ခုခံမှုကဲ့သို့သော ခက်ခဲသောအကြောင်းအရာများကို ဆွေးနွေးနိုင်ကြသည်။

ဟိုလိုကော့စ်ထ် (Holocaust) အသက်ရှင်ကျန်ရစ်သူများ၏ ခံနိုင်ရည်ရှိမှုသည် ကမ္ဘောဒီးယားလူမျိုးများအတွက် ၎င်းတို့၏ခက်ခဲသောအတိတ်ကို ကျော်လွှားရန်အတွက် အကိုးအကားနှင့် လှုံ့ဆော်မှုတစ်ခုအဖြစ် ဖြစ်လာခဲ့သည်။

ခမာနီအစိုးရလက်ထက်တွင် ခုခံမှုများ ဖြစ်ပွားခဲ့ပြီး အချို့မှာ ရက်စက်ယုတ်မာမှုများအတွင်း နှုတ်ဆိတ်နေရန် ငြင်းဆိုခဲ့သည်။ ထောင်ထဲမှာ တားမြစ်စာတွေရေးပြီး ခမာနီက ကွပ်မျက်ခံခဲ့ရတဲ့ အသက်နှစ်ဆယ့်ငါးနှစ်အရွယ် အမျိုးသမီး ဘိုဖနာရဲ့ (Bophana) Bophana ဇာတ်လမ်းကို ဖတ်ကြည့်ပါ။

ဆမ်မာရီ Sim Maryyah (သို့မဟုတ်) ဆမ်မေရီ Sem Mary (လက်ဝဲ) နှင့် သူမ၏ညီမအငယ်ဆုံးဖြစ်သူ ဆိုသီယာဆမ်။ ၁၉၇၄ခုနှစ် ခမာနီလက်ထက်မတိုင်ခင် ရိုက်ကူးခဲ့သောဓာတ်ပုံဖြစ်သည်။ (ခရက်ဒစ်၊ ဆာရာနာဆာ၏ မိသားစုမှတ်တမ်း)

မေရီ (ပထမလက်ဝဲ)၊ ဆိုသီယာ (ပထမလက်ယာ) တို့သည် ၎င်းတို့၏တူဖြစ်သူ မင်္ဂလာပွဲ ၌ မိခင်ဖြစ်သူ နှင့် မောင်နှမများ။ (မှီငြမ်း၊ ဆာရာနာဆာ၏ မိသားစုမှတ်တမ်း)

မေရီနှင့် သူမ၏မြေးများအား ၎င်းတို့အိမ်ရှေ့တွင်တွေ့ရပုံ။ သူမသည် ခါးနာခြင်းနှင့် အ

ဆစ်အမြစ်ရောင်ခြင်းဝေဒနာအား ခံစားနေရသည်။ (မှီငြမ်း၊ ဆာရာနာဆာ၏ မိသားစုမှတ်တမ်း)

နိခ်တီရီယမ် (အူးရီအမ်) ၇၀

ခမာနီကျဆုံးပြီးနောက် တီရီယမ် သည် ၎င်း၏မွေးချင်း၊ တူ၊ တူမများနှင့် ပြန်လည်ဆုံတွေ့ပြီး အခြားမိသားစုဝင်များအား ဆက်လက်ရှာဖွေ့ခဲ့သည်။ သူမသည် ခမာနီများ၏ သတ်ဖြတ်မှုကြောင့် မိဘများဆုံးရှုံးသွားသော မိဘမဲ့ကလေး ခုနှစ်ဦးအား ပြုစုစောင့်ရှောက်ခဲ့သည်။

တီရိယမ်၏ခဲအိုသည် လွန်နိုလ် အစိုးရလက်ထက်တွင် စစ်ဆေးရေးအရာရှိအဖြစ် လုပ်ကိုင်ခဲ့သည်။ သူနှင့် တီရီယမ်၏အစ်မ နှစ်ယောက်လုံးသည် ခမာနီများ၏ သတ်ဖြတ်ခြင်းခံရပြီး ၎င်းတို့၏သမီးနှစ်ဦးလုံးမှာ မိဘမဲ့များဖြစ်ခဲ့ကြသည်။အစိုးရဟောင်းတွင် တာဝန်ထမ်းဆောင်ခဲ့ကြသော အခြားသော‌မွေးချင်း သုံးဦးအားခြေရာခံသတ်ဖြတ်ခဲ့သည်။ ကျောင်းသားတစ်ဦးဖြစ်သော တီရီယမ်၏ညီငယ်မှာလည်း ခမာနီများ၏ ဖမ်းဆီးခေါ်ဆောင်သွားခြင်းကို ခံခဲ့ရသည်။

“ဒီပလိုမာတွေမရှိဘူး၊ ဒီပလိုမာတွေဘဲမြင်ယောင်နိုင်တယ်” ဟု ခမာနီအစိုးရ ဆန့်ကျင်ရေး အသိပညာပေး ဆောင်ပုဒ်တွင် ဖော်ပြထားသည်။ ဘွဲ့တစ်ခုခုရချင်ရင်တော့ ဆည်မြောင်းနှင့် တူးမြောင်းတွေမှာ တူးယူရလိမ့်မယ်။ “လေ့လာတာက အရေးမကြီးဘူး။ အရေးကြီးတာက အလုပ်နဲ့ တော်လှန်ရေး”ဟုနောက်တစ်ဦးမှဖွင့်ဆိုခဲ့သည်။ ရလဒ်အနေဖြင့် ခမာနီ၏အာဏာရှင်နှင့် လူသတ်အုပ်ချုပ်မှုအောက်တွင် တရားဝင်ကျောင်းများကို လုံးဝတားမြစ်ထားသည်။ အစိုးရကျောင်းများနှင့် ဘုရားပုထိုးများကို အကျဉ်းထောင်များ၊ နွားတင်းကုပ်များနှင့် ဂိုဒေါင်များအဖြစ် အသွင်ပြောင်းလဲခဲ့သည်။

ထိုအချိန်မှစ၍တီရိယမ်သည် မွေးကဆည်းကပင် ဆွံအနားမကြားသော မိန်းကလေးတစ်ဦးအပါအဝင် မိန်းကလေးငါးယောက် နှင့် ယောင်္ကျားလေးနှစ်ယောက်အား ပြုစုစောင့်ရှောက်ခဲ့သည်။ သူမသည်ကလေးတွေအား ရေးတတ် ဖတ်တတ်စေရန် ကျောင်းပို့ခဲ့သည်။ သူမသည် ဖနွမ်းပင်မြို့ဆင်ခြေဖုံးရှိ နေအိမ်နှင့် ကွမ်ချန်းပြည်နယ်ရှိ ချနော့ထရို အကြား သွားလိုက်လာလိုက်ဖြင့် ခရီးအမြဲထွက်နေခဲ့သည်။ သူမသည် (Tonlé Sap rive) တိုးနလေးစပ်မြစ်မှ ကောက်ယူသော ရေချိုခရုများနှင့် ဂုံးများအား ရောင်းဝယ်ဖောက်ကားခြင်းအလုပ်ဖြင့် ထိုနေရာတွင်အသက်မွေးဝမ်းကြောင်းပြုခဲ့သည်။ တီရီယမ်သည် အလုပ်အလွန်ကြိုးစားပြီး ကလေးများအား ကျွေးမွေးစောင့်ရှောက်ခဲ့သည်။ သူမသည် သူမကိုယ်သူမဂရုစိုက်ရန်အချိန်မပေးနိုင်သောကြောင့် သူမသည် ယောင်္ကျားလေးကဲ့သို့ ဘောင်းဘီရှည်ဝတ်တာ ဆံပင်အတိုထားခဲ့သည်။ သူမ၏ မွေးချင်းများအဆိုအရ တီရီယမ်သည် အခြားညီအစ်မများထက် ဖြူစင်လှပသော အသားအရည်နှင့် လှပသောဆံပင်အား တစ်ချိန်တွင်ပိုင်ဆိုင်ဖူးခဲ့သော ပြေပြစ်လှပသည့် အမျိုးသမီးတစ်ဦးဖြစ်ခဲ့သည်။ လက်ရှိတွင်ဆွံအသောမိဘမဲ့ကလေးမှလွဲ၍ မိဘမဲ့ကလေးများ အားလုံး ကြီးပြင်းလာကြပြီး အိမ်ထောင်ကျ သားသမီးများရှိပြီး ထိုဆွံအသူအမျိုးသမီးသည် အကြီးဆုံးအစ်မနှင့်အတူနေထိုင်သည်။ တီရီယမ်သည် ယခုချိန်ထိ အသက်မွေးဝမ်းကြောင်းအတွက် ထိုနေရာနှစ်ခုအား ရံဖန်ရံခါ ခရီးသွားနေဆဲဖြစ်သည်။ လေဖြတ်သွားသည့် အတွက် သူမရဲ့ ကျန်းမာရေးအခြေအနေဟာ ဆိုးရွားလာခဲ့ပြီး မျက်နှာနဲ့ နှုတ်ခမ်းတွေကို တစ်ဖက်ကို စောင်းသွားစေခဲ့ပါတယ်။ သူမသည် သူမ၏ကိုယ်ပိုင်ခွန်အား၊ လှုံ့ဆော်မှုနှင့် ရဲစွမ်းသတ္တိတို့ကို အသုံးပြု၍ ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာလှုပ်ရှားမှုများ ပြုလုပ်ရန် ဆက်လက်ကြိုးစားနေပါသည်။

တီရီယမ်သည် ခမာနီများလက်ထက်တွင် ညဘက်တွင်ခေါင်းအုံးအဖြစ်သုံးရန် သို့မဟုတ် ညဘက်မြေကြီးပေါ်တွင်ခင်းအိပ်ရန်အသုံးပြုသည့်စောင်တစ်ထည်နှင့် လည်ပင်းတွင်ပျောက်ဆုံးခြင်း သို့မဟုတ် ခိုးယူခံရခြင်းမှ ကာကွယ်ရန် ချည်ထားသည့် ဇွန်းတစ်ချောင်းဖြစ်သော ပိုင်ဆိုင်မှုနှစ်ခုသာ တတ်နိုင်ခဲ့သည်။

နိခ်တီရီယမ် (အူးရီအမ်) (လက်ဝဲ) နှင့် သူမ၏အရင်းနှီးဆုံးသူငယ်ချင်း လောင်ရဲ၊ ခမာနီခေတ်မတိုင်မီ။ (မှီငြမ်း၊ ဆာရာနာဆာ၏ မိသားစုမှတ်တမ်း)

နိခ်တီရီယမ်၏ ခမာခေတ်မှစောင် (မှီငြမ်း၊ ဆာရာနာဆာ) (မှီငြမ်း၊ ဆာရာနာဆာ၏ မိသားစုမှတ်တမ်း)

နိခ်တီရီယမ် မက်ကာသို့သွားစဉ်၊ ဖနွမ်းပင်အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာလေဆိပ်တွင် မိသားစုနှင့်အတူတွေ့ရပုံ။ (မှီငြမ်း၊ ဆာရာနာဆာ၏ မိသားစုမှတ်တမ်း)

နိခ်တီရီယမ် နှင့် သူမ၏ယောင်းမအားတွေ့ရစဉ်။ (မှီငြမ်း၊ ဆာရာနာဆာ၏ မိသားစုမှတ်တမ်း) (Credit: Family archive of Sayana Ser)

နိခ်တီရီယမ် (အလယ်) ၊ ဆာရာနာဆာ (ပထမလက်ယာ) နှင့် သူမ၏မိသားစု။ (မှီငြမ်း၊ ဆာရာနာဆာ၏ မိသားစုမှတ်တမ်း)

၃။ အစိုးရနှင့် အစိုးရမဟုတ်သော အဖွဲ့အစည်းများအနေဖြင့် ငြင်းဆိုခြင်းကို ကာကွယ်ရေး/ တန်ပြန်ရေး

နိုင်ငံတော်၏ကြိုးပမ်းမှုဉပမာများ

၁၉၇၉ခုနှစ် ခမာနီ ဖြုတ်ချပြီး ခုနစ်လအကြာမျက်ကွယ်တွင် လူမျိုးတုံးသတ်ဖြတ်မှု ကျူးလွန်ရန်သည့် ပေါပေါ့နှင့် အိန်ဆာရီ (Pol Pot and Ieng Sary)ကို စုံစမ်းရန် ပြည်သူ့တော်လှန်ရေးခုံရုံးကို တည်ထောင်ခဲ့သည်။
The Renakse စာတမ်းများ- ခမာနီများ၏ ရက်စက်ယုတ်မာမှုများကို အသိအမှတ်ပြုရန် ကုလသမဂ္ဂအား ၁၉၈၃ နှင့် ၁၉၈၄ ခုနှစ်ကြားတွင် ကမ္ဘောဒီးယားမှ အသက်ရှင်ကျန်ရစ်သူများသည် အသနားခံစာ ၁.၆ သန်းခန့် ပြုလုပ်ခဲ့သည်။ ထိုအသနားခံစာများတွင် ကမ္ဘောဒီးယားလူမျိုးများအပေါ် ရက်စက်ကြမ်းကြုတ်မှုများ၊ ရက်စက်မှုနည်းလမ်းများနှင့် သေဆုံးသူအရေအတွက်၊ သတ်ဖြတ်ခံရသည့်နေရာများနှင့် ပြည်သူများ၏ ခံစားနေကြရမှုများကို ဖော်ပြထားပါသည်။
အမျိုးသားနေ့ အမှတ်တရနေ့ (မေလ ၂၀ရက်) သည် အသက်ရှင်ကျန်ရစ်သူများအား ပြန်လည်သင့်မြတ်ရေးရှာဖွေရန်နှင့် ၎င်းတို့၏ နာကျင်စရာအတွေ့အကြုံများကို ထုတ်ဖော်ပြောဆိုရန် ၁၉၈၄ ခုနှစ်တွင် စတင်တည်ထောင်ခဲ့သည်။
The Tuol Sleng Genocide Museum တူအိုဆန် လူမျိုးတုန်းသတ်ဖြတ်မှုပြတိုက် နှင့် ချောင်ရပ် (Choeung Ek) သတ်ကွင်းများသည် လူသတ်မှုနှင့် ဖျက်ဆီးခြင်းဆိုင်ရာ အထောက်အထားများအပြင် စုပေါင်းအမှတ်တရအတွက် အရေးကြီးသော နေရာများဖြစ်သည်။
ကမ္ဘောဒီးယားတရားရုံးများ၏ ထူးခြားသောတရားရုံးများ (ECCC) သို့မဟုတ် ကမ္ဘောဒီးယား ခမာနီခုံရုံးကို ကမ္ဘောဒီးယားအစိုးရနှင့် ကုလသမဂ္ဂတို့က ၂၀၀၃ ခုနှစ်တွင် ခမာနီတို့ စိုးစံစဉ်အတွင်း ကျူးလွန်ခဲ့သော ရာဇ၀တ်မှုများအတွက် ခမာနီခေါင်းဆောင်ပိုင်းကို စုံစမ်းရန်တည်ထောင်ခဲ့သည်။

အရပ်ဘက်အဖွဲ့အစည်းများ၏ကြိုးပမ်းဆောင်ရွက်မှုဉပမာများ

Khmer Rouge History Application ကို ဘိုဖားနားစင်တာ (Bophana Center) မှ နိုဝင်ဘာလ ၁ရက် ၂၀၁၇ခုနှစ်တွင်စတင်မိတ်ဆက်ခဲ့ပါသည်။ ၎င်းကို စမတ်ကိရိယာများ (Smart Devices) မှ ဝင်ရောက်ကြည့်ရှုနိုင်သည်။ ၎င်းသည်လူငယ်များအတွက် လွတ်မြောက်လာသူများထံမှ တရားမျှတမှု၊ လူ့အခွင့်အရေးနှင့် ငြိမ်းချမ်းရေးတို့အပြင် ခမာနီများ၏ သမိုင်းကြောင်းကိုလေ့လာရန်ကူညီပေးသည်။

The Diary of a Young Girl ၊ အန်နီဖရန့်ခ်၏ဒိုင်ယာရီ (The Diary of Anne Frank) ဟု လူသိများသော ဒတ်ခ်ျဘာသာစကား ဒိုင်ယာရီသည် ဂျူးလူမျိုး အသက်ဆယ့်သုံးနှစ်အရွယ်၊ Anne Frank၏ နယ်သာလန်၏နာဇီသိမ်းပိုက်မှုအတွင်း Nazi occupation of the Netherlands မိသားစုနှင့်အတူ နှစ်နှစ်ကြာ ပုန်းအောင်းနေချိန်အကြောင်းဖြစ်သည်။သူမမိသားစုကို ၁၉၄၄ ခုနှစ်တွင်ဖမ်းဆီးခဲ့ပြီး (အန်ကာဝရှ်) Auschwitz – Birkenau ချွေးတပ်နှင့် သုတ်သင်ရေး စခန်းသို့ပို့ခဲ့သည်။ အန်နီဖရန့်ခ်သည် ၁၉၄၅ခုနှစ်တွင် အူရောင်ငန်းဖျားရောဂါဖြင့် သူမသေဆုံးသွားခဲ့သော Bergen – Belsen ချွေးတပ်စခန်းသို့ တစ်ဖန်ပြန်ပို့ခံခဲ့ရသည်။ သူမ၏စာများကို ကူညီသူများမှ ထိန်းသိမ်းထားပြီး မိသားစု၏ တစ်ဦးတည်းသော အသက်ရှင်ကျန်ရစ်သူ သူမ၏ဖခင် အော်တိုဖရန့်ခ် (Otto Frank) ထံသို့ တင်ပြခဲ့သည်။ အန်နီ့ဒိုင်ယာရီကို ဘာသာစကား ခုနစ်ဆယ်ကျော်ဖြင့် ထုတ်ဝေခဲ့ပြီး ၂၀၀၂ခုနှစ်တွင် ကမ္ဘောဒီးယား မှတ်တမ်းဌာနမှ Documentation Center of Cambodia ခမာဘာသာစကားဖြင့် ဒိုင်ယာရီကို ထုတ်ဝေခဲ့ပြီး ကျောင်းနှင့် စာကြည့်တိုက်ပေါင်း ၂၀၀၀ တို့တွင် ဖြန့်ဝေခဲ့သည်။ ဒိုင်ယာရီကိုကမ္ဘောဒီးယားရှိ ချမ်မွတ်စလင်အသိုင်းအဝိုင်းမှ အသက် ဆယ့်ခြောက်နှစ်ရှိပြီဖြစ်သည့် ဆာရာနာ ဆာ (Sayana Ser) မှ ဘာသာပြန်ဆိုထားခြင်း ဖြစ်သည်။

၂၀၁၉ ခုနှစ်တွင် NEVER AGAIN Association နှင့် Heinrich Böll Stiftung Cambodia တို့သည် ဖနွမ်းပင်၊ ကမ္ဘောဒီးယားတွင် ခမာနှင့် အင်္ဂလိပ်ဘာသာဖြင့် ပထမဆုံးသော ဟိုလိုကော့စ်ထ် ဆိုင်ရာ ဆွေးနွေးပွဲများကို ဆက်တိုက်ကျင်းပခဲ့ပါသည်။ နောက်ဆက်တွဲအနေဖြင့် Heinrich Boell Stiftung Cambodia သည် ၂၀၂၁ ခုနှစ်တွင် ခမာဘာသာစကားဖြင့် Anne Frank ဒိုင်ယာရီ၏ ဒုတိယအကြိမ်ထုတ်ဝေမှုကိုပြုလုပ်ခဲ့သည်။

၂၀၁၉ခုနှစ် ဇူလိုင်၊ ကမ္ဘောဒီးယား၊ NEVER AGAIN အဖွဲ့သားများနှင့် ဟိန်နရစ်ချ်ဘိုလ်စတီဖန် (Heinrich Böll Stiftung ) မှဖနွမ်းပင်တွင် ပူးပေါင်းကျင်းပသော ဟိုလိုကော့စ်ဆိုင်ရာနှီးနှောဖလှယ်ပွဲမှ ပါဝင်ကြသူများ။ (မှီငြမ်း၊ NEVER AGAIN အသင်းအဖွဲ့)

ဝေဖန်ပိုင်းခြားတွေးခေါ်မှုဆိုင်ရာမေးခွန်းများ

၁။ The Diary of a Young Girl မိန်းကလေးတစ်ဦး၏ ဒိုင်ယာရီ သည်ကမ္ဘောဒီးယားစာဖတ်သူများနှင့် သက်ဆိုင်ပါသလား။
၂။ ကိုယ်ရေးကိုယ်တာဇာတ်လမ်းများသည် လူမျိုးတုံးသတ်ဖြတ်မှု၏ မတူညီသောသားကောင်များကြားတွင် စာနာနားလည်မှုကိုမည်ကဲ့သို့မြှင့်တင်ပေးနိုင်သနည်း။

ခမာဘာသာဖြင့်ထုတ်ဝေခဲ့သော အန်နီဖရန့်၏ဒိုင်ယာရီ (Anne Frank’s Diary) ပထမအကြိမ် နှင့် ဒုတိယအကြိမ် ထုတ်ဝေမှုများ၏ မျက်နှာဖုံးများ (၂၀၀၂၊ ၂၀၂၁)

မိန်းကလေးတစ်ဦး၏ ဒိုင်ယာရီ The Diary of a Young Girl အားခမာဘာသာဖြင့်ထုတ်ဝေမှုကို ကမ္ဘောဒီးယား မီဒီယာတွင် ဖော်ပြခဲ့သည်။ (မှီငြမ်း၊ ဆာရာနာဆာ)

Thank you for taking the time to give us feedback on this online exhibition. Please share your thoughts, reflections and comments on this. We appreciate your cooperation.

Feedback

Recommended Literature

Books

Chandler, David. (2009). A History of Cambodia, Phnom Penh: Center for Khmer Studies
Chandler, David. (2000). Voices from S-21: Terror and History in PolPot’s Secret Prison. Chiang Mai: Silkworm Books
Fawthrop, Tom, Jarvis, Helen. (2004). Getting Away With Genocide: Cambodia’s Long Struggle Against the Khmer Rouge. London: Pluto Press
Kiernan, Ben. (2008). The Pol Pot Regime: Race, Power, and Genocide in Cambodia under the Khmer Rouge, 1975-79. Yale University Press (in Khmer and English)
Nath, Vann. (1998). A Cambodian Prison Portrait: One Year in the Khmer Rouge. Phnom Penh: Cambodia Daily Press
Panh, Rithy. (2013). The Elimination. London: The Clerkenwell Press
So, Farina. (2011). The Hijab of Cambodia: Memories of Cham Muslim Women after the Khmer Rouge. Phnom Penh: Farina So; Documentation Center of Cambodia
Sok-Kheang, Ly. (2017). Reconciliation Process in Cambodia: 1979-2007 before the Khmer Rouge Tribunal. Phnom Penh: Documentation Center of Cambodia
Zucker, Eve Monique, Kiernan, Ben. (2021). Political Violence in Southeast Asia since 1945. Case Studies from Six Countries. New York: Routledge

Other publications

Exhibition Catalogue 40 Years: Remembering the Victims of S-21. 2019-2020. Tuol Sleng Genocide Museum, Ministry of Culture and Fine Arts (in English and Khmer)
Dealing with the Past: Aspects of Trauma and Healing. On limitations: Lessons learnt and lessons not learnt from German history. (2018-19). Edited by Alice Murage, Ali Al-Nasani and Dara Bramson. Heinrich Böll Foundation Cambodia Office LINK

အခန်း(၂)။ ကမ္ဘောဒီးယားနိုင်ငံအတွက် နှင့် ကမ္ဘောဒီးယားနိုင်ငံမှသင်ခန်းစာများ